Bí quyết 'dưỡng lão' để vườn bưởi già bội thu

Đắm đuối vì cây

Giữa trưa nắng chang chang mà đi dưới vườn bưởi của ông Phan Nhân Lợi ở thôn Đa Phúc, xã Quốc Oai, TP Hà Nội tôi cảm thấy chợt mát bởi trên là bóng cây che phủ, dưới là thảm cỏ xanh mướt. Chính vì giữ được thảm cỏ nên giun sinh sôi mỗi lúc một nhiều, làm thay nhiệm vụ của những chiếc máy cày đêm ngày không ngơi nghỉ, giúp cho đất đai thêm tơi xốp, màu mỡ. Khi nào thấy cỏ tốt quá ông Lợi lại dùng máy phát rồi gom lại thả xuống ao cho cá ăn.

Rải rác trong vườn ông đặt những thùng phuy cỡ lớn ủ cá tạp, ủ ốc bươu vàng hay ủ quả chuối chín làm phân bón cho cây. Một vòng tròn nông nghiệp sinh thái đã được định hình ở đây. Đi chán rồi tôi ngồi nghỉ dưới chái nhà tạm giữa trang trại, ngó lên trên tường thấy treo một dãy giấy khen, bằng khen, cái đã ố vàng phai cả mực, cái vẫn còn mới nguyên dấu son đỏ chót. Tiếc là chưa đến mùa nên tôi đã không được thưởng thức mùi vị của những múi bưởi được hái từ vườn cây đã 23 tuổi, lắng đọng biết bao tinh túy của đất trời cũng như mồ hôi, công sức của con người.

Ông Lợi thủng thẳng kể, năm 2003 ông bắt đầu thầu khu ruộng trũng rộng hơn 1 ha ở cánh đồng Cụt Gáo này rồi đào ao, vượt đất đắp lên thành vườn, trồng xuống đó 500 gốc bưởi Diễn, 200 gốc bưởi Đoan Hùng, 60 gốc bưởi da xanh.

Để tránh hiện tượng “bưởi đặt vòng” (ra hoa mà không đậu quả), cứ trồng 5 gốc cùng giống ông lại trồng 1 gốc bưởi khác giống ở chính giữa cho chúng thụ phấn chéo. Thêm vào đó, cách này còn giúp ông rải vụ bởi bưởi Diễn cho thu quả xung quanh Tết Dương lịch, còn các giống bưởi khác cho thu sớm hơn. Để vụ sau cây lại ra quả đều, khi thu hoạch xong ông cắt tỉa cành tăm, cành đỉnh (cành vượt), phân bổ tán thật cân đối.

Việc chăm sóc cho cây được ông đặc biệt lưu tâm. Ông dùng những loại phân NPK tốt nhất để bón thúc hoa, thúc quả; dùng kali cộng đạm cá, đạm ốc bươu vàng để dưỡng sức cây và quả thêm ngọt; phun 5 - 6 lần thuốc BVTV để tiêu diệt sâu, bệnh.

Trong 7 - 8 năm đầu bưởi tuy cho thu hoạch nhưng quả chưa ngon nên thu nhập chẳng được là bao. Tiền của, công sức rồi mồ hôi của ông đổ xuống như nước gặp tấm bọt biển nhưng người chủ vườn này vẫn kiên trì theo đuổi nghề. Cuối cùng thì những mùa quả ngọt cũng tới. Thời kỳ đỉnh cao từ năm 2015 đến năm 2018 mỗi vụ ông đút túi dễ dàng khoản lãi 400 triệu đồng. Sau này, khi thị trường bưởi bão hòa dần, dù cây ra quả nhiều hơn, chất lượng hơn, khu vườn chỉ còn đem lại cho ông mức lãi khoảng 200 triệu đồng/năm vì giá bán hạ. Đó còn là may chứ nhiều nhà vườn khác bưởi ăn xoàng, dù bán rẻ cũng không mấy ai thèm mua.

Năm 2021 có 5 gia đình tại xã Sài Sơn, trong đó có ông Lợi được lựa chọn tham gia mô hình thâm canh bưởi Diễn ứng dụng công nghệ cao, sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP. Họ được cán bộ khuyến nông tư vấn, hướng dẫn quy trình chăm sóc và tập ghi chép nhật ký xem đã bón phân gì, phun thuốc gì, ngày nào, giờ nào, liều lượng ra sao.

Tiến thêm một bước, năm 2024 ông quyết định từ giã hẳn hóa chất để theo đuổi cách trồng bưởi hữu cơ. “Thứ nhất là tuổi của bưởi đã cao nên tôi muốn dùng hữu cơ cho bền cây và bền đất. Thứ hai là đáp ứng xu hướng thực phẩm an toàn của xã hội. Thứ ba là bảo vệ sức khỏe của chính mình và của người tiêu dùng”, ông Lợi bảo.

Chuyển sang hữu cơ, ông dùng phân ngâm từ đậu tương, ngô, cá, chuối chín thay cho phân hóa học; dùng thuốc BVTV sinh học thay cho thuốc BVTV hóa học, thậm chí còn tự ngâm tỏi, ớt, thuốc lào… với rượu để trị sâu; dùng bẫy dính, bao quả để phòng ruồi vàng chích hút làm hỏng quả đồng thời tránh nắng gây rám vỏ làm xấu mã; dùng đèn bắt xén tóc vào buổi tối để tránh chúng đẻ trứng, nở thành sâu đục thân tàn phá cây...

Nhờ đó cây phát triển khỏe, ít sâu bệnh, cho quả đều, vỏ bóng đẹp, chất lượng ngon hơn hẳn so với kiểu chăm sóc truyền thống. Tuy nhiên đến vụ ông Lợi vẫn chỉ bán cả vườn cho tư thương, sản phẩm không có nhãn mác.

Chưa khép kín được từ trang trại tới bàn ăn

Anh Nguyễn Tuấn Văn (Hội Nông dân xã Quốc Oai) cho biết, trước đây đơn vị mình thường xuyên phối hợp với cơ quan chuyên môn để tổ chức các lớp học nghề trong 3 tháng hay mở các lớp tập huấn ngắn hạn ngay tại vườn, mời các nhà khoa học đến cầm tay chỉ việc cho nông dân. Xã Sài Sơn (cũ) có khoảng 80 ha bưởi, trong đó 2,9 ha trồng theo kiểu hữu cơ gồm vườn của nhà ông Phan Nhân Lợi và ông Nguyễn Văn Thanh.

“Tại sao chúng tôi chọn ông Lợi, ông Thanh bởi thứ nhất trang trại của họ có khu vực vùng đệm rộng, không lo chất hóa học bên ngoài xâm nhập vào. Thứ hai là ngoài kỹ thuật chăm sóc cây giỏi, họ còn có kiến thức về an toàn thực phẩm… Tham gia vào mô hình khuyến nông, họ được hỗ trợ vật tư, phân bón, túi bao quả, chi phí kiểm nghiệm đất, nước, chất lượng sản phẩm… Mô hình được thực hiện trong 2 năm. Năm 2024 là giai đoạn chuyển đổi hữu cơ, năm 2025 mới chính thức đánh giá, công nhận”.

Cũng theo anh Văn, nông nghiệp hữu cơ an toàn cho người sản xuất, an toàn cho người tiêu dùng, tuy nhiên hiện nay nó còn nửa vời bởi khi bán sản phẩm vẫn bị đánh đồng với sản phẩm thông thường, phụ thuộc vào thương lái chứ chưa khép kín được từ sản xuất tới bàn ăn. Do vậy, Nhà nước cần có chế tài hỗ trợ cho những người sản xuất làm đúng, làm đủ theo quy trình hữu cơ như ông Lợi, ông Thanh, xây dựng thương hiệu cho họ, giúp họ bán được sản phẩm với giá cao hơn thì nông nghiệp hữu cơ mới phát triển bền vững.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, Thành phố hiện có khoảng 7.500 ha bưởi với sản lượng hơn 100.000 tấn/năm, trong đó khoảng 80% là giống bưởi Diễn. Thời điểm thu hoạch của bưởi Diễn dồn vào cuối năm, thêm vào đó nhiều tỉnh, thành khác cũng trồng phổ biến giống này khiến thị trường bão hòa, giá bán hạ. Trong bối cảnh đó, những vườn bưởi canh tác theo tiêu chuẩn VietGAP hay hữu cơ có chất lượng quả ngon, đảm bảo an toàn vẫn tiêu thụ được và cho lợi nhuận khá.