Ba nhóm rào cản lớn của nông nghiệp hữu cơ

Cái giá phải trả của thâm canh tăng vụ

Nhiều năm qua, sản xuất nông nghiệp tại TP Cần Thơ nói riêng và vùng ĐBSCL nói chung đã đạt những thành tựu quan trọng về năng suất và sản lượng. Tuy nhiên, mặt trái của quá trình thâm canh tăng vụ, phụ thuộc nhiều vào phân bón hóa học và thuốc BVTV đang đặt ra những thách thức lớn đối với môi trường đất - nền tảng cốt lõi của sản xuất nông nghiệp bền vững.

Bà Nguyễn Thanh Thúy, Phó Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật TP Cần Thơ cho rằng, phục hồi sức khỏe đất không chỉ là yêu cầu trước mắt mà là chiến lược lâu dài, gắn liền với định hướng phát triển nông nghiệp xanh, hữu cơ và tuần hoàn của Thành phố.

Theo bà Thúy, thực tế sản xuất hiện nay cho thấy những vùng canh tác 3 vụ lúa có xu hướng sử dụng phân bón hóa học và thuốc BVTV nhiều hơn so với vùng hai vụ hoặc một vụ. Tâm lý “phun ngừa để chắc ăn”, “bón đạm nhiều để tăng năng suất” vẫn còn khá phổ biến trong tập quán canh tác của nông dân hiện nay.

Không thể phủ nhận vai trò của phân bón và thuốc BVTV trong việc bảo vệ năng suất cây trồng. Tuy nhiên, vấn đề là nông dân đang sử dụng mất cân đối, quá chú trọng phân hóa học, đặc biệt là đạm, trong khi ít quan tâm đến phân hữu cơ và cải tạo đất.

Việc lạm dụng hóa chất kéo dài không chỉ làm gia tăng tồn dư trong đất mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến các đặc tính vật lý, hóa học và sinh học của đất. Đáng lo ngại hơn, hệ vi sinh vật trong đất là yếu tố quyết định độ phì và sức sống của đất bị suy giảm do tác động tiêu cực của thuốc BVTV, trong khi không được bổ sung bằng các nguồn hữu cơ, vi sinh cần thiết.

Hệ quả là đất ngày càng nghèo đi, chai cứng thêm, khả năng giữ dinh dưỡng và nước kém đi, buộc nông dân phải tiếp tục tăng lượng phân, thuốc, tạo thành vòng luẩn quẩn khó thoát.

"Chiến binh” phục hồi đất bền vững

Trước thực trạng đó, TP Cần Thơ đã xác định nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn là hướng đi chiến lược nhằm tái tạo tài nguyên đất, giảm phát thải và nâng cao giá trị nông sản.

Với vai trò là đơn vị quản lý nhà nước, Chi cục Trồng trọt và BVTV TP Cần Thơ tập trung xây dựng, hoàn thiện khung thể chế, cụ thể hóa các chủ trương của Trung ương về phát triển nông nghiệp hữu cơ. Thành phố đã xác định các vùng quy hoạch sản xuất hữu cơ, triển khai Chương trình phát triển nông nghiệp hữu cơ giai đoạn 2021 - 2025, mở rộng diện tích vùng canh tác hữu cơ hướng tới xuất khẩu.

Mục tiêu của nông nghiệp hữu cơ không chỉ tạo ra sản phẩm an toàn, có giá trị cao mà còn cải thiện môi trường đất, hướng đến nền nông nghiệp bền vững.

Song song đó, mô hình nông nghiệp tuần hoàn được khuyến khích triển khai rộng rãi, nhất là trong các hợp tác xã. Điển hình là mô hình khép kín trên cây lúa: rơm rạ sau thu hoạch được sử dụng làm nguyên liệu trồng nấm rơm; phụ phẩm sau trồng nấm tiếp tục ủ thành phân hữu cơ để bón lại cho ruộng lúa. Chu trình này giúp tận dụng tối đa phụ phẩm, giảm chi phí đầu vào và cải tạo đất hiệu quả.

Dù định hướng rõ ràng, quá trình chuyển đổi từ canh tác hóa học sang hữu cơ, tuần hoàn vẫn đối mặt nhiều khó khăn. Bà Nguyễn Thanh Thúy, đưa ra ba nhóm rào cản lớn nhất hiện nay.

Thứ nhất là nhận thức và tư duy của nông dân. Phần lớn nông dân quan tâm nhiều đến chi phí đầu tư và lợi nhuận ngắn hạn, trong khi hiệu quả của canh tác hữu cơ, tuần hoàn thường thể hiện rõ hơn trong trung và dài hạn.

Thứ hai là tâm lý e ngại rủi ro. Việc thay đổi phương thức canh tác quen thuộc khiến nhiều nông dân lo lắng về năng suất, sâu bệnh, nhất là trong giai đoạn chuyển đổi. Do đó, các mô hình trình diễn đóng vai trò đặc biệt quan trọng để “mắt thấy, tay làm”, từ đó tạo niềm tin cho nông dân.

Thứ ba là điều kiện cơ sở vật chất và thị trường. Canh tác tuần hoàn đòi hỏi máy móc, thiết bị để xử lý phụ phẩm, ủ phân hữu cơ. Trong khi đó, sản phẩm hữu cơ cần chi phí chứng nhận cao nhưng thị trường tiêu thụ chưa thực sự rộng mở, chủ yếu tập trung ở các đô thị lớn.

“Thị trường là yếu tố quyết định sự thành công của nông nghiệp hữu cơ. Nếu đầu ra chưa ổn định, nông dân sẽ rất khó mạnh dạn chuyển đổi”, bà Thúy thẳng thắn nhìn nhận.

Để tháo gỡ khó khăn, ngành trồng trọt và BVTV TP Cần Thơ đang triển khai nhiều chương trình hỗ trợ nông dân tiếp cận phân hữu cơ, phân vi sinh và chế phẩm sinh học. Tiêu biểu là Đề án phát triển sản xuất và sử dụng thuốc BVTV sinh học đến năm 2030, tầm nhìn 2050, chương trình IPM, quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM) gắn với quản lý sức khỏe đất.

Ở cấp địa phương, Chi cục tập trung xây dựng các mô hình trình diễn, chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật, hướng dẫn nông dân từng bước giảm phân, thuốc hóa học, tăng cường vật tư đầu vào thân thiện với môi trường.

Bên cạnh đó, việc xây dựng mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc, chứng nhận hữu cơ và chứng nhận sản xuất tuần hoàn đang được thúc đẩy nhằm nâng cao tính minh bạch, gia tăng giá trị và khả năng tiếp cận thị trường cho nông sản Cần Thơ.

“Phục hồi sức khỏe đất là quá trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên trì, đồng hành của cơ quan quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp và đặc biệt là nông dân. Nhưng đây là con đường tất yếu nếu chúng ta muốn một nền nông nghiệp xanh, bền vững và có trách nhiệm với môi trường nên cần áp dụng ngay bây giờ”, bà Nguyễn Thanh Thúy khẳng định.