Thị trường nghìn tỷ đô gọi tên nông nghiệp hữu cơ Việt Nam

Thị trường hơn 1 nghìn tỷ USD và bứt phá của Việt Nam

Báo cáo Thị trường thực phẩm hữu cơ 2025 - 2034 dự báo, quy mô thị trường hữu cơ toàn cầu sẽ tăng từ 286,4 tỷ USD năm 2025 lên 1,05 nghìn tỷ USD vào năm 2034, tốc độ tăng trưởng kép hằng năm (CAGR) 15,5%.

Động lực tăng trưởng đến từ việc người tiêu dùng ngày càng nhận thức rõ hơn về sức khỏe và tính bền vững. Thực phẩm hữu cơ không chứa thuốc bảo vệ thực vật tổng hợp, sinh vật biến đổi gen (GMO) và phụ gia nhân tạo đang dần trở thành lựa chọn thường nhật khi xu hướng “ăn sạch” ngày càng phổ biến.

Các quy định của chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thị trường thông qua việc bảo đảm tiêu chuẩn chứng nhận hữu cơ nghiêm ngặt, qua đó củng cố niềm tin và tính minh bạch cho người tiêu dùng. Thị trường ngày càng bao phủ nhiều phân khúc sản phẩm hữu cơ như trái cây, rau củ, sữa, thịt, đồ uống, thực phẩm đóng gói hữu cơ và không ngừng mở rộng để đáp ứng nhu cầu về các lựa chọn giàu dinh dưỡng.

Trong tương lai, thị trường thực phẩm hữu cơ sẽ tập trung vào nông nghiệp tái sinh, sản xuất trung hòa carbon và dinh dưỡng cá nhân hóa. Trọng tâm bền vững sẽ thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư vào canh tác thân thiện với môi trường, góp phần tăng đa dạng sinh học và cải thiện sức khỏe đất. Các tiến bộ trong protein thay thế, sữa có nguồn gốc thực vật và thực phẩm lên men sẽ đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng chú trọng sức khỏe. Chuyển đổi số, bao gồm quản lý chuỗi cung ứng dựa trên AI sẽ tối ưu hóa sản xuất và giảm lãng phí thực phẩm.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho biết những năm qua, dưới sự chỉ đạo của Chính phủ và sự phối hợp của các bộ, ngành, địa phương cùng nỗ lực của doanh nghiệp và nông dân, nông nghiệp hữu cơ Việt Nam đã có bước phát triển mạnh mẽ và toàn diện.

Đặc biệt, từ khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 885/QĐ-TTg phê duyệt Đề án phát triển nông nghiệp hữu cơ giai đoạn 2020 - 2030, sản xuất hữu cơ đã trở thành hướng đi chiến lược, phù hợp với xu thế phát triển nông nghiệp xanh - kinh tế tuần hoàn - phát thải thấp.

Đến nay, diện tích sản xuất hữu cơ đã đạt hơn 174.000ha, tăng 47% so với năm 2016, chiếm 1,4% tổng diện tích sản xuất nông nghiệp cả nước, đưa Việt Nam vào top 10 quốc gia tăng trưởng diện tích sản xuất nông nghiệp hữu cơ nhanh nhất thế giới. Cả nước hiện có 17.200 chủ thể sản xuất hữu cơ, gần 600 cơ sở chế biến, hơn 60 doanh nghiệp xuất khẩu và 40 nhà nhập khẩu sản phẩm hữu cơ.

Giai đoạn 2020 - 2023 nước ta đã hình thành 104 mô hình sản xuất nông nghiệp hữu cơ tiêu biểu, trong đó 77 mô hình trồng trọt, 18 mô hình chăn nuôi, 7 mô hình thủy sản và 2 mô hình lâm nghiệp.

“Những con số đó khẳng định nông nghiệp hữu cơ không còn là mô hình thử nghiệm mà đang trở thành hướng phát triển tất yếu của nông nghiệp Việt Nam hiện đại, xanh, sạch, an toàn và bền vững”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh.

Chuyển động từ cơ sở

Từ chủ trương ở tầm quốc gia, nông nghiệp hữu cơ đang được cụ thể hóa bằng những cách làm khác nhau ở từng địa phương dựa trên lợi thế sinh thái, điều kiện tự nhiên và đặc thù sản xuất. Chính sự đa dạng này tạo nên bức tranh sinh động, nhưng cũng cho thấy những điểm nghẽn cần được tháo gỡ đồng bộ.

Bà Võ Thị Nhung, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An cho biết, phát triển nông nghiệp hữu cơ là xu thế tất yếu, phù hợp với yêu cầu của thời đại. Nông nghiệp hữu cơ không chỉ góp phần bảo vệ sức khỏe con người mà còn bảo vệ đất đai, môi trường sinh thái, đồng thời nâng cao chất lượng sản phẩm, gia tăng giá trị và hiệu quả sản xuất cho nông dân.

Xuất phát từ nhận thức đó, ngành nông nghiệp và môi trường Nghệ An đã chủ động triển khai nhiều cơ chế, chính sách, dành sự quan tâm đặc biệt cho lĩnh vực sản xuất nông nghiệp theo định hướng hữu cơ. Sở đã tham mưu UBND tỉnh ban hành Đề án phát triển nông nghiệp hữu cơ, trong đó xác định rõ mục tiêu, lộ trình và nội dung triển khai đối với từng lĩnh vực cụ thể như trồng trọt, chăn nuôi và thủy sản nhằm tạo nền tảng cho phát triển bền vững trong thời gian tới.

Bà Lương Thị Kiểm - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Hải Phòng chia sẻ, hiện Thành phố có diện tích sản xuất nông nghiệp tương đối lớn, trong đó vùng rau màu và vùng sản xuất nông nghiệp hữu cơ thuộc nhóm dẫn đầu khu vực miền Bắc. Cụ thể, Hải Phòng hiện có hơn 2.000ha đã sản xuất hữu cơ và đang trong quá trình chuyển đổi sang hữu cơ.

Thời gian tới, Hải Phòng sẽ tiếp tục mở rộng diện tích sản xuất hữu cơ, nhất là trong bối cảnh xâm nhập mặn ngày càng diễn biến phức tạp, lấn sâu vào nội đồng. Theo bà Kiểm, với những khu vực có độ mặn tương đối cao, các đối tượng đặc thù như rươi, cáy lại rất thuận lợi để phát triển. “Chúng tôi xác định, những yếu tố tưởng chừng là bất lợi sẽ được chuyển hóa thành lợi thế riêng của Hải Phòng trong phát triển nông nghiệp hữu cơ”, bà nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, Hải Phòng hiện có vùng rau màu rất lớn với trên 40.000ha mỗi năm, trong đó cây vụ đông chiếm gần 30.000ha. Thành phố đang định hướng người dân từng bước chuyển sang sản xuất theo hướng hữu cơ, bởi chỉ có sản xuất hữu cơ mới bảo vệ được sức khỏe người sản xuất và người tiêu dùng, đồng thời bảo vệ sức khỏe đất, môi trường sinh thái và nâng cao giá trị cũng như tính bền vững của cây trồng.

Dù cách tiếp cận không giống nhau, điểm chung dễ nhận thấy là các địa phương đều coi nông nghiệp hữu cơ là lối đi dài hạn, gắn với thích ứng biến đổi khí hậu, bảo vệ tài nguyên và nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản thay vì chạy theo sản lượng.

Những câu chuyện chung nút thắt

Bà Lương Thị Kiểm chia sẻ, sản xuất nông nghiệp hữu cơ dù mang lại nhiều hiệu quả và lợi thế nhưng không phải không có khó khăn. Một trong những vướng mắc lớn nhất hiện nay là nhận thức của nông dân về sản xuất hữu cơ còn chưa đầy đủ.

Bà Kiểm nói: “Không ít nông dân vẫn cho rằng chỉ cần sử dụng phân chuồng, phân gia súc là đã có thể tạo ra sản phẩm hữu cơ. Tuy nhiên quan niệm này chưa chính xác, bởi nếu các phụ phẩm nông nghiệp không được chế biến, xử lý đúng quy trình, chúng vẫn có thể mang mầm bệnh, gây hại cho cây trồng và ảnh hưởng đến sức khỏe đất”.

Thứ hai theo bà Kiểm, với quy mô diện tích sản xuất nông nghiệp rất lớn của Hải Phòng, nếu chuyển đổi sang hữu cơ một cách ồ ạt sẽ phát sinh khó khăn lớn về nguồn nguyên liệu đầu vào cho sản xuất hữu cơ.

Xuất thân là giáo viên, từ năm 1996, khi chỉ thuê vỏn vẹn nửa ha đất, bà Đoàn Thị Hòa đã tự đặt cho mình một cam kết giản dị nhưng bền bỉ: Không phân hóa học, không thuốc trừ sâu. Gần ba thập kỷ kiên trì theo đuổi con đường ấy, đến nay Hợp tác xã Nông nghiệp và Thương mại Vinanosan (Hưng Yên) đã phát triển lên khoảng 5ha đất liền vùng, được quy hoạch bài bản thành khu cây ăn quả, ao hồ sinh thái, vùng trồng rau và dược liệu, tạo nền tảng cho mô hình nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn.

Với bà Hòa, mục tiêu không dừng lại ở việc bán nông sản mà là xây dựng một hệ sinh thái khép kín (đất - cây trồng - vật nuôi - con người), tận dụng tối đa phụ phẩm tự nhiên và từng bước hình thành khu trải nghiệm sinh thái kiểu mẫu. Ở đó, du khách, đặc biệt là trẻ em có thể trực tiếp trồng, thu hoạch, chế biến và thưởng thức nông sản, từ đó hiểu và gắn kết hơn với thiên nhiên, đồng thời tạo sinh kế bền vững cho người dân địa phương.

Tuy nhiên, bà Hòa cho hay, Vinanosan cũng đang đối mặt với 3 nhóm khó khăn lớn: Hoàn thiện thủ tục pháp lý đất đai cho một số diện tích mở rộng để có thể thu hút đầu tư và quy hoạch tổng thể; thiếu nhân lực có cùng tư duy nông nghiệp sạch, đủ khả năng vận hành và phát triển dịch vụ và nhu cầu vốn đầu tư để mở rộng sản xuất, hoàn thiện hạ tầng, xây dựng khu trải nghiệm chuẩn và nhà xưởng chế biến.

Còn theo bà Vũ Thị Thanh Nga, CEO Vũ An Foods - doanh nghiệp hiện nhập khẩu và phân phối hơn 300 mặt hàng hữu cơ từ nhiều quốc gia, sản xuất và kinh doanh nông nghiệp hữu cơ vẫn đang đối mặt với nhiều rào cản như giá thành cao khiến sản phẩm khó cạnh tranh với nông sản thông thường, khâu bảo quản cũng nhiều thách thức do sản phẩm dễ hư hỏng, nhạy cảm với độ ẩm và nhiệt độ, trong khi không sử dụng chất bảo quản.

Bên cạnh đó, nhận thức về hữu cơ còn hạn chế, từ người tiêu dùng đến nhà bán hàng với những khoảng trống về kiến thức sản phẩm, dinh dưỡng và quy định ghi nhãn. Đáng lo ngại hơn, tình trạng giả mạo ngày càng tinh vi, trộn lẫn hàng phi hữu cơ với hữu cơ, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến niềm tin thị trường.

Từ góc nhìn nhà bán lẻ, bà Lại Thị Hương, đại diện Xanhsam Natural & Organic chia sẻ một thực tế khá phũ phàng, đó là niềm tin của người tiêu dùng đối với sản phẩm hữu cơ, đặc biệt là chứng nhận trong nước đang bị xói mòn sau nhiều vụ việc “nông sản sạch nhưng kiểm nghiệm vẫn còn dư lượng thuốc”, tem nhãn không minh bạch hay dán nhãn “hữu cơ” tràn lan.

Thực tiễn cho thấy, đằng sau những mô hình hữu cơ thành công là những khó khăn không nhỏ, từ nhận thức, chi phí, đầu vào đến thị trường... Đây không phải là câu chuyện riêng của một địa phương hay một doanh nghiệp mà là nút thắt chung của nông nghiệp hữu cơ Việt Nam hiện nay.

Khi thị trường thế giới đang rộng mở, nông nghiệp hữu cơ Việt Nam chỉ có thể tăng tốc và chinh phục nếu đồng thời giải được ba bài toán: Chuẩn hóa - liên kết - niềm tin. Đó cũng là con đường để sản xuất hữu cơ Việt Nam không chỉ đi cùng mà còn đi xa và đi vững trên bản đồ nông nghiệp toàn cầu.

Tiến sĩ khoa học Hà Phúc Mịch - Chủ tịch Hiệp hội Nông nghiệp hữu cơ Việt Nam nhấn mạnh: Những khó khăn của nông nghiệp hữu cơ Việt Nam như niềm tin của người tiêu dùng, chất lượng và tính ổn định của sản phẩm, rào cản giá, những vướng mắc về chứng nhận và ghi nhãn... cũng chính là “đề bài” đặt ra cho Hiệp hội trong giai đoạn tới.