Nông nghiệp hữu cơ trên vùng đất núi lửa: Độc đáo vườn ca cao sinh thái

Từ cách làm “chẳng giống ai”

Đến vườn ca cao xen cao su của chị Vũ Thị Ánh Mai ở xã Nâm N’Jang, huyên Đắk Song, tỉnh Đắk Nông cũ (nay là xã Trường Xuân, tỉnh Lâm Đồng), chúng tôi không khỏi ngạc nhiên khi thấy những cây ca cao to xen giữa các hàng cây cao su cũng thuộc dạng “cổ thụ”, cây nào cũng trĩu quả. Đến nay, vườn cao su của chị Mai đã 17 tuổi, còn ca cao vừa tròn 10 tuổi.

Bài liên quan

Nông nghiệp hữu cơ trên vùng đất núi lửa: Trang trại không bỏ đi thứ gì

Điều đặc biệt của mô hình chính là cách trồng xen canh cây ca cao và cao su. Trong khi hiện nay phần lớn cây cao được trồng xen cây điều thì chị Mai lại làm khác người, trồng xen dưới tán cao su. Không chỉ thế, vườn ca cao của chị Mai được đánh giá là một trong những mô hình nông nghiệp đẹp nhất tỉnh Đắk Nông (cũ). Khu vườn hiện là điểm du lịch sinh thái được nhiều người biết đến.

Chị Mai cho biết, tổng diện tích vườn cao su gần 20 ha nhưng diện tích “ảo” của mô hình là 30 ha. Thấy chúng tôi tròn mắt ngạc nhiên chưa hiểu, chị cười giải thích: “Diện tích thực tế vườn là 19,8 ha, tôi đã trồng cây chính là cao su, một ít diện tích trồng chanh dây, tiêu và cây ăn trái. Nhưng trên vườn cao su tôi trồng xen 2.700 cây ca cao, tính diện tích ca cao là 10 ha. Nếu chỉ trồng cao su thôi thì vẫn chỉ là 20 ha, còn tôi thêm 10 ha ca cao nữa, chẳng phải 30 ha là gì!”.

Theo chị Mai, chị làm vườn ca cao xen cao su không phải ngẫu nhiên, mà có cơ sở khoa học. “Trong lần lên thăm nhà người quen ở Đắk Lắk, tôi tình cờ thấy mô hình này nên tìm hiểu mới biết cây ca cao vốn là cây mọc hoang trong rừng nhiệt đới Amazon (Nam Mỹ), đến thế kỷ 16 mới được thuần hoá.

Đặc điểm của cây ca cao là ưa bóng râm, không chịu ánh nắng trực tiếp, không tốn nước như cà phê, không dễ chết do bệnh như tiêu nên rất thích hợp trồng xen với các cây công nghiệp, cây ăn trái có tán rộng, một trong số đó là cây cao su. Chính vì thế, cây ca cao đã được người Pháp trồng xen cao su từ cách đây cả trăm năm rồi và rất hiệu quả”, chị Mai nói.

Chị Mai kể, khi mới trồng ca cao vào vườn cao su, có một cán bộ Sở rất ủng hộ, khuyến khích, nhưng có một vị cán bộ khác cho rằng không nên trồng ca cao chung với cao su hoặc một số cây khác như tiêu, bơ, sầu riêng, nhãn... vì đây là những cây ký chủ của nấm Phytophthora.

“Không biết dựa vào đâu mà vị ấy đứng lên đọc một lèo cái văn bản gì đó, nói trồng 1 ha ca cao chi phí hết hàng trăm triệu đồng, hiệu quả không cao. Tôi là người trực tiếp làm, nắm rất rõ chi phí, quy trình, nên đã đứng lên phản bác.

Thực tế chi phí trồng ca cao khi đó không đáng kể. 1 cây giống 6 ngàn đồng, thêm 6 ngàn tiền công đào hố trồng. 3 năm đầu chi phí chăm sóc, phân bón cũng không đáng kể. Điều quan trọng là khi đó tôi đã có vườn cao su trồng đúng quy cách, đã cho mủ. Trồng thêm ca cao cũng không tốn đất. Và thực tế đã chứng minh như các anh thấy”, chị Mai nói.

Lợi ích kép

Chị Mai cho biết, cây ca cao và cao su sống cộng sinh với nhau. Cao su trồng trước, mật độ cây bình thường như không trồng xen. Vì thế sản lượng mủ không giảm trên cùng diện tích. Khi cây lớn, có bóng râm mới trồng xen ca cao. Cây ca cao vốn phát triển lá rất nhanh, lá được cắt tỉa thường xuyên, sau đó rải dưới đất, tạo thành một lớp thực bì để giữ nước và hạn chế rửa trôi dinh dưỡng. Khi lớp lá này hoai mục lại trở thành phân hữu cơ cho cả 2 cây. Cứ thế, mỗi năm lớp mùn lá này lại dày lên, vì thế giảm đáng kể chi phí đầu tư cho phân bón, tưới nước.

Ngay từ đầu, vườn ca cao của chị Mai đã định hướng canh tác hữu cơ để phát triển du lịch sinh thái. Trước khi trồng, chị đã tìm hiểu kỹ và chọn nơi cung cấp giống uy tín, giống đã xử lý kháng nấm Phytophthora palmivora - bệnh nghiêm trọng gây thối quả ca cao, cũng là loại nấm phổ biến trên cây cao su.

“Tôi đã nghiên cứu và nắm rõ các đặc tính sinh trưởng của cây ca cao nên biết được việc tạo lớp lá hoai mục dưới nền cũng có nhược điểm không nhỏ, đó là tạo môi trường thuận lợi cho nấm Phytophthora palmivora phát triển. Tuy nhiên nhờ tăng cường dinh dưỡng hữu cơ cho cây nên cây khoẻ mạnh, tăng sức đề kháng, môi trường cho các loài thiên địch phát triển. Trong vườn kiến và ong rất nhiều, đó là những “vệ sĩ” không mệt mỏi cả 4 mùa trong năm để diệt sâu bướm hại cây”, chị Mai cho biết.

“Vậy khi cây bị sâu bệnh chị xử lý thế nào?”, tôi hỏi. Chị đáp: “Phải kết hợp song song các giải pháp. Đó là duy trì môi trường thuận lợi để các loại vi sinh vật có ích như nấm Trichoderma, vi khuẩn Pseudomonas… phát triển. Bên cạnh đó, sử dụng chế phẩm sinh học nấm đối kháng Trichoderma để hạn chế nấm gây hại trong đất. Những trái bị thối phải tiêu huỷ bằng cách chôn dưới đất để tránh lây lan”.

Theo chị Mai, ca cao là cây thân gỗ, sức sống mạnh mẽ, không nhiều bệnh khó trị như chết nhanh chết chậm trên tiêu, rệp sáp trên câu điều, vì thế việc chăm sóc ca cao cũng không khó. Chỉ cần nắm rõ đặc tính sinh trưởng các loại cây và chuyên môn về quy trình chăm sóc, phòng bệnh là có thể làm thành công.

Để hạn chế bệnh gây hại cây, ngoài các giải pháp trên còn phải chú ý thường xuyên tỉa cành hợp lý cho vườn thông thoáng, cải thiện sự lưu thông không khí vì ca cao thích bóng râm nhưng không phải không cần ánh sáng, cần độ ẩm nhưng chỉ vừa đủ để hạn chế sự phát triển của nấm bệnh. Ngoài ra, khi trái chín phải thu hoạch ngay, tránh để trái chín đến mức hư, rụng, gây ô nhiễm đất, tạo môi tường cho nấm sinh sôi.

“Ngoài cách làm chuẩn, mô hình của tôi thành công còn có điều may mắn khác đó là vùng này đất bazan, khí hậu ôn hòa, luôn ổn định ở mức từ 24 - 28 độ C, thích hợp với nhiều loại cây trồng, đặc biệt là cây ca cao”, chị Mai nói.

“Ca cao ngày nào cũng cho thu hoạch, bình quân mỗi ngày khoảng 5 tấn trái tươi. Cắt xong là có xe tải đến tận nơi thu mua và chở đi. Giá ca cao tươi tăng vùn vụt. Hồi mới trồng, giá 1 kg tươi chỉ 4 - 5 ngàn đồng, năm ngoái là 10 ngàn, năm nay lên 12 - 14 ngàn đồng/kg rồi. Nếu không trồng xen thì làm gì có thêm khoản thu nhập này? Chưa kể còn có thêm thu nhập từ du lịch. Ca cao là cây có tiềm năng kinh tế rất lớn, nếu đầu tư bài bản sẽ tăng thêm nhiều lần giá trị từ phát triển du lịch, chế biến sâu”, chị Vũ Thị Ánh Mai nhấn mạnh