Lúa - tôm: Mô hình lý tưởng cho sản xuất nông nghiệp hữu cơ

Cộng sinh tự nhiên giữa lúa và tôm

An Giang là tỉnh có diện tích sản xuất luân canh lúa - tôm lớn nhất khu vực ĐBSCL với hơn 100.000ha, trong đó khoảng gần 80.000ha đủ điều kiện để nông dân lấp lại vụ lúa. Đây là mô hình sản xuất thuận thiên, thân thiện với môi trường, là điều kiện lý tưởng cho phát triển nông nghiệp hữu cơ cho cả sản phẩm lúa và tôm.

Với diện tích tự nhiên gần 15.250ha, trong đó trên 12.400ha là đất sản xuất nông nghiệp - thủy sản, xã Đông Hòa là địa phương tiêu biểu của tỉnh An Giang trong phát triển mô hình lúa - tôm theo hướng hữu cơ, giảm phát thải. Toàn xã hiện có 14 hợp tác xã và 61 tổ hợp tác tham gia sản xuất, tạo thành vùng chuyên canh rộng lớn và ổn định.

Điểm nhấn quan trọng của địa phương là 825ha tôm sú nuôi trên đất lúa đã được Hội đồng Quản lý Nuôi trồng thủy sản (ASC) cấp chứng nhận vào đầu năm 2025. Đây là diện tích lúa - tôm đầu tiên đạt chuẩn quốc tế về nuôi trồng thủy sản bền vững tại An Giang với 259 hộ và 321 ao được chứng nhận. Nhờ vậy, thương hiệu “lúa - tôm Đông Hòa” dần khẳng định vị thế ở cả thị trường trong nước và xuất khẩu, đặc biệt là các quốc gia yêu cầu tiêu chuẩn cao về an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc.

Song song đó, các hợp tác xã đã đẩy mạnh liên kết với doanh nghiệp bao tiêu các giống lúa chất lượng cao như ST25, ST24, Đài thơm 8… với giá cao hơn thị trường. Việc đảm bảo đầu ra ổn định giúp nông dân yên tâm mở rộng sản xuất, nâng giá trị hạt lúa, đồng thời tăng sức cạnh tranh của vùng nguyên liệu lúa - tôm trên thị trường.

Vụ mùa 2024 - 2025, xã có 1.300ha được nông dân áp dụng quy trình canh tác hữu cơ, được doanh nghiệp bao tiêu với giá cao hơn thị trường từ 100 - 300 đồng/kg. Năng suất lúa đạt 6 - 7 tấn/ha, năng suất tôm sú đạt 2 - 3 tấn/ha, mang lại tổng thu nhập từ 100 - 130 triệu đồng/ha/năm, cao gấp đôi so với mô hình sản xuất truyền thống.

Mô hình “con tôm ôm cây lúa” tiếp tục phát huy tối đa lợi thế cộng sinh: Tôm sinh trưởng trong ruộng lúa, tạo nguồn phân hữu cơ tự nhiên cho cây lúa. Ngược lại, cây lúa góp phần làm sạch nước, hạn chế dịch bệnh cho tôm và cải thiện chất đất. Nhờ đó, nông dân cắt giảm đáng kể lượng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa học, môi trường sinh thái được phục hồi tốt hơn. Đây là yếu tố then chốt để An Giang hướng đến mục tiêu mở rộng diện tích lúa hữu cơ và tôm sinh thái trong thời gian tới.

Nền tảng nông nghiệp xanh, bền vững

Bên cạnh hiệu quả kinh tế, mô hình còn góp phần quan trọng vào việc bảo vệ hệ sinh thái, phục hồi đa dạng sinh học và cải thiện độ phì của đất. Đây là những yếu tố nền tảng giúp nông nghiệp địa phương phát triển theo hướng xanh, bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Tuy nhiên, mô hình vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Quy hoạch vùng nguyên liệu chưa đồng bộ, liên kết trong chuỗi giá trị còn lỏng lẻo, nguồn lực đầu tư công nghệ và chuyển giao kỹ thuật còn hạn chế. Công tác đào tạo, tập huấn chưa thường xuyên khiến việc áp dụng kỹ thuật tiên tiến chưa đồng đều giữa các hộ nông dân. Trong khi đó, xâm nhập mặn và thời tiết cực đoan đặt ra yêu cầu cao hơn về hệ thống thủy lợi, quan trắc môi trường và công nghệ sản xuất.

Ông Đặng Thanh Phong, quyền Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt - BVTV An Giang cho biết, vụ mùa 2025 - 2026 toàn tỉnh đã xuống giống gần 78.800ha, tập trung ở các xã phường Tịnh Biên, Tri Tôn, U Minh Thượng, Đông Hòa, An Minh, An Biên, Giang Thành, Kiên Lương và Hà Tiên. Nông dân chủ yếu gieo cấy các giống lúa chịu mặn như ST25, ST24, ST5, RVT, BTE-1, Một bụi đỏ, OM2517, OM6976.

Theo Chi cục Trồng trọt - BVTV An Giang, để mô hình lúa - tôm hoạt động bền vững, cần quy hoạch vùng sản xuất hợp lý, quản lý môi trường đất, nước khoa học và áp dụng đồng bộ các tiến bộ kỹ thuật. Những yếu tố này không chỉ nâng cao năng suất mà còn ổn định hệ sinh thái, hạn chế ô nhiễm và tăng thu nhập cho nông dân. Cần đặc biệt chú trọng khâu rửa mặn cho đất sau vụ nuôi tôm, duy trì 20 - 30 ngày rửa mặn trước gieo cấy kết hợp bón vôi 200 - 400kg/ha để cải tạo đất.

Thời gian tới, An Giang đặt mục tiêu mở rộng vùng lúa - tôm hữu cơ gắn với Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao và chiến lược phát triển nông nghiệp xanh. Địa phương sẽ tiếp tục đầu tư hạ tầng, tăng cường liên kết chuỗi giá trị, ứng dụng khoa học kỹ thuật, xây dựng mô hình lúa - tôm phát triển hài hòa, hiệu quả và bền vững.