Những vườn bưởi 'cường tráng' nhờ canh tác hữu cơ: [Bài 1] Chăm đất nuôi cây

Chăm đất nuôi cây

Anh Tống Văn Phương ngụ xã Minh Thạnh, TP.HCM (trước đây thuộc xã Minh Hòa, tỉnh Bình Dương) kể rằng gia đình anh vốn trồng bưởi lâu năm theo phương pháp hóa học. Cách làm này cho năng suất khá cao nhưng khiến cây bưởi thường xuyên bị sâu bệnh tấn công, vàng lá, thối rễ, phải phun thuốc bảo vệ thực vật liên tục.

Thuốc hóa học không chỉ gây hại cho côn trùng có ích mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe của chính người làm vườn. Sau nhiều năm gắn bó với cách canh tác cũ, anh nhận ra việc phụ thuộc vào thuốc hóa học giống như “cuộc chiến không hồi kết” với sâu bệnh.

Năm 2023, khi địa phương triển khai mô hình canh tác hữu cơ, anh quyết định mạnh dạn đăng ký thử nghiệm trên diện tích 1 ha trong tổng số hơn 6 ha bưởi của gia đình. “Tôi thấy trồng hữu cơ an toàn hơn, cây khỏe hơn, sâu bệnh giảm hẳn, chi phí sản xuất cũng đỡ hơn”, anh Phương chia sẻ. Thời điểm chúng tôi đến, vườn bưởi hữu cơ của anh đang trong giai đoạn đã đậu trái, từng chùm bưởi xanh non căng tròn, xen lẫn màu lá mướt mát, ít dấu vết sâu bệnh.

Anh Phương cho biết hiện cây phát triển cân đối, tán lá dày hơn trước, bộ rễ khỏe, ít bị nấm bệnh tấn công. Dù năng suất chưa thể bằng bưởi trồng theo cách truyền thống nhưng tuổi thọ cây được kéo dài, chất lượng quả ngọt thanh, hương thơm đậm và dễ đáp ứng tiêu chuẩn của các thị trường khó tính. Bưởi hữu cơ không có vẻ bóng bẩy như bưởi dùng thuốc hóa học, đôi khi vỏ sần sùi, kém bắt mắt nhưng lại có lợi thế về an toàn thực phẩm và giá trị bền vững.

Điểm khác biệt lớn nhất trong canh tác hữu cơ của anh Phương là việc áp dụng máy móc để hỗ trợ khâu làm đất, tưới nước, nghiền và trộn nguyên liệu làm phân bón hữu cơ. Cỏ dại trong vườn không còn bị diệt bằng thuốc mà được cắt bằng máy, sau đó ủ cùng phân chuồng và các phụ phẩm nông nghiệp tạo thành phân hữu cơ bón lại cho cây.

Quy trình này vừa tái sử dụng được nguồn phụ phẩm, vừa bổ sung dinh dưỡng chậm và bền cho đất, tăng độ mùn, giúp đất tơi xốp và giữ ẩm tốt hơn. “Bưởi hữu cơ cũng cần chăm sóc kỹ nhưng nhẹ nhàng hơn nhiều so với trước. Nếu trước đây 1 ha cần 2 - 3 lao động để phun xịt, làm cỏ thì nay chỉ cần 1 người với máy móc hỗ trợ là đủ”, anh Phương nói.

Trợ lực từ chính sách của địa phương

Ông Đặng Minh Nhật, cán bộ kỹ thuật Phòng Kỹ thuật thuộc Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Bình Dương cũ (hiện thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM - khu vực II) cho biết, mô hình chuyển đổi từ canh tác không hữu cơ sang hữu cơ trên cây bưởi được triển khai từ năm 2023 theo Kế hoạch số 2672 ngày 23/11/2021 của UBND tỉnh Bình Dương nhằm thực hiện Kế hoạch 88 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển nông nghiệp hữu cơ giai đoạn 2020 - 2030.

Hàng năm, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Bình Dương xây dựng kế hoạch hỗ trợ nông dân thông qua tuyên truyền, tập huấn, tham quan và triển khai các mô hình điểm. Trong đó mô hình trồng bưởi hữu cơ quy mô 5 ha thực hiện tại Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp Minh Hòa đang tiến tới giai đoạn xin cấp chứng nhận hữu cơ Việt Nam. Trong 2 năm đầu, Chi cục hỗ trợ 50% chi phí phân bón, chế phẩm sinh học, tài liệu, đồng thời phân tích chất lượng đất, nước và mẫu sản phẩm cho hộ tham gia.

Ông Nhật đánh giá mô hình trồng bưởi hữu cơ mang lại nhiều lợi ích, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, người sản xuất, cải thiện sức khỏe cây trồng, tăng độ phì nhiêu của đất và cân bằng sinh thái trong vườn nhờ bảo tồn thiên địch. Tuy năng suất và mẫu mã có thể giảm nhẹ so với canh tác hóa học nhưng chất lượng quả tốt hơn, an toàn hơn và có thể đáp ứng yêu cầu của các thị trường khó tính.

Quy trình triển khai bắt đầu từ việc chọn loại cây trồng phù hợp với quy hoạch và chọn hộ dân có tâm huyết làm hữu cơ. Chi cục tiến hành lấy mẫu đất, nước để phân tích, đảm bảo đạt tiêu chuẩn quốc gia, sau đó ký hợp đồng với chủ vườn. Trong quá trình thực hiện, cán bộ kỹ thuật thường xuyên xuống hướng dẫn, hỗ trợ sử dụng chế phẩm phòng trừ sinh vật gây hại đạt chuẩn hữu cơ, tổ chức tập huấn, hội thảo, tham quan mô hình hữu cơ đã được chứng nhận.

Tất cả chi phí tập huấn, tham quan đều được hỗ trợ 100%. Để được cấp chứng nhận hữu cơ, vườn bưởi phải trải qua ít nhất 18 tháng chuyển đổi, có vùng đệm cách ly với khu vực sản xuất không hữu cơ, đảm bảo tiêu chuẩn đất và nước theo quy chuẩn kỹ thuật quốc gia. Trái bưởi phải đạt yêu cầu về dư lượng hóa chất, kim loại nặng trong giới hạn cho phép cùng các tiêu chí về sinh thái và an toàn khác. Sau khi đáp ứng đủ điều kiện, đơn vị đánh giá sẽ kiểm tra và cấp chứng nhận.

Theo anh Tống Văn Phương, thử nghiệm 1 ha bưởi hữu cơ giúp anh nhận ra việc canh tác không phụ thuộc vào thuốc hóa học không chỉ bảo vệ môi trường, sức khỏe người sản xuất và người tiêu dùng mà còn giúp vườn bưởi duy trì sức sống lâu dài.

Anh dự định nếu giai đoạn thử nghiệm tiếp tục cho kết quả tốt, sẽ mở rộng mô hình sang các diện tích còn lại. “Nhìn vườn bưởi xanh mướt, quả lớn lên từng ngày mà không lo phải dùng thuốc hóa học, tôi thấy yên tâm hơn nhiều”, anh nói.

Với sự đồng hành của ngành bảo vệ thực vật cùng ý chí thay đổi của nông dân, hướng đi hữu cơ tuy còn nhiều thách thức nhưng hứa hẹn mang lại những giá trị bền vững cho cả sản xuất lẫn tiêu dùng. Đây không chỉ là câu chuyện về 1 ha bưởi ở Minh Thạnh mà còn là minh chứng rằng khi nông dân dám thay đổi, biết tận dụng kiến thức, kỹ thuật và sự hỗ trợ từ chính quyền, họ hoàn toàn có thể vượt qua tập quán cũ để tạo ra sản phẩm sạch, an toàn và giàu giá trị.

Mỗi trái bưởi hữu cơ ra đời không chỉ kết tinh công sức, mồ hôi mà còn chứa đựng tâm huyết bảo vệ sức khỏe cộng đồng, gìn giữ đất đai và nguồn nước cho thế hệ mai sau. Trong bối cảnh thị trường ngày càng khắt khe về tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, câu chuyện của anh Phương cho thấy nông sản Việt hoàn toàn có thể chinh phục người tiêu dùng trong và ngoài nước nếu biết kiên trì theo đuổi con đường canh tác bền vững. Điều này cũng cho thấy đổi mới sản xuất sang hướng hữu cơ, đáp ứng các tiêu chuẩn là con đường tất yếu.