Nông nghiệp hữu cơ - hướng phát triển bền vững cho Tây Nguyên

Ngày 29/8, tại Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên (WASI) đã diễn ra hội thảo “Nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp an toàn – hướng phát triển bền vững cho vùng Tây Nguyên”. Hội thảo nằm trong khuôn khổ hợp tác giữa WASI và Tổ chức CSIRO (Australia), thu hút sự tham gia của đại diện Hiệp hội Nông nghiệp hữu cơ Việt Nam, Trường Đại học Tây Nguyên, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Đắk Lắk, Liên minh HTX Đắk Lắk cùng các chuyên gia, nhà khoa học, doanh nghiệp, hợp tác xã và nhiều nông dân sản xuất cà phê, sầu riêng.

Nông nghiệp hữu cơ – xu thế tất yếu

Theo WASI, nông nghiệp hữu cơ và nông nghiệp an toàn là hướng đi tất yếu cho sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Việc chạy theo năng suất, sử dụng nhiều phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật trong nhiều thập kỷ qua đã đem lại hiệu quả tức thời nhưng để lại hệ lụy lớn về môi trường, sức khỏe con người và uy tín của nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Muốn chuyển đổi sang mô hình sản xuất hữu cơ, an toàn, đồng nghĩa với việc chấp nhận nhiều thách thức như năng suất giảm, chi phí đầu tư cao, quy trình canh tác nghiêm ngặt, khả năng kiểm soát dịch hại hạn chế do ít sử dụng hóa chất. Thêm vào đó, thị trường tiêu thụ sản phẩm hữu cơ còn chưa ổn định, tiêu chuẩn đánh giá chất lượng chưa thống nhất, gây khó khăn cho cả doanh nghiệp và nông dân.

Dù vậy, nhiều chuyên gia cho rằng đây là con đường buộc phải đi. Nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp an toàn không chỉ là lời giải cho bài toán bền vững mà còn mở ra cơ hội nâng cao giá trị nông sản, tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

ThS Bùi Khánh Tùng (Trung tâm Hỗ trợ phát triển Nông nghiệp hữu cơ - Hiệp hội Nông nghiệp hữu cơ Việt Nam) cho rằng, Tây Nguyên có nhiều lợi thế đặc thù để phát triển nông nghiệp hữu cơ. Khí hậu, thổ nhưỡng thuận lợi cho các cây trồng chủ lực như cà phê, hồ tiêu, sầu riêng. Nếu áp dụng tiêu chuẩn hữu cơ, nông dân sẽ có cơ hội nâng cao chất lượng, tạo chuỗi sản xuất minh bạch và bền vững.

ThS Tùng nhấn mạnh, xu hướng tiêu dùng hiện nay đang chuyển dịch rõ rệt sang các sản phẩm an toàn, chất lượng, đặc biệt là thực phẩm hữu cơ. Trên cả nước đã có hơn 200 siêu thị và 1.500 cửa hàng tiện lợi phân phối sản phẩm hữu cơ, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử, giúp nông sản hữu cơ tiếp cận người tiêu dùng thuận lợi hơn bao giờ hết.

Tuy nhiên, nguồn cung sản phẩm hữu cơ vẫn chưa phong phú, sản xuất quy mô nhỏ khiến năng suất thấp, chi phí cao. Người tiêu dùng còn chưa hoàn toàn tin tưởng vào các chứng nhận hữu cơ. Ngoài ra, nông dân thiếu liên kết với hệ thống phân phối nên không nắm bắt kịp thời nhu cầu thị trường. Hệ thống bảo quản, vận chuyển chưa đáp ứng được yêu cầu, dẫn đến tổn thất sau thu hoạch và giảm lợi nhuận.

TS Đinh Văn Phê (WASI) cho biết, hiện nay nhiều cơ sở sản xuất và đóng gói chưa tuân thủ nghiêm quy trình canh tác, kiểm soát dịch hại. Việc lạm dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật ngoài danh mục vẫn diễn ra, ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm.

Đặc biệt, trong bối cảnh thị trường xuất khẩu ngày càng đòi hỏi khắt khe về chất lượng cũng như các tiêu chuẩn như VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ..., yêu cầu về an toàn thực phẩm, mẫu mã đối với các loại trái cây như chanh leo, sầu riêng, bơ… thì sản xuất nhỏ lẻ, manh mún lại là điểm yếu lớn của nông dân Tây Nguyên. Nhiều vùng trồng tự phát không đảm bảo điều kiện đất đai, nguồn nước, dẫn đến chất lượng sản phẩm không đồng đều.

Biến đổi khí hậu cùng sự phát sinh của nhiều loại sâu bệnh hại như bệnh phấn trắng, xoăn lá trên chanh leo hay bệnh nứt thân xì mủ, vàng lá thối rễ trên sầu riêng đang là thách thức lớn. Giá vật tư nông nghiệp, phân bón liên tục tăng cao càng làm gia tăng chi phí sản xuất, khiến nông dân khó duy trì mô hình an toàn.

TS Phê khẳng định, muốn phát triển nông nghiệp an toàn, hữu cơ, cần bắt đầu từ cơ sở pháp lý, quy trình canh tác và hệ thống hồ sơ ghi chép chặt chẽ theo tiêu chuẩn VietGAP. Nhật ký sản xuất, sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và nhật ký bán sản phẩm là công cụ minh bạch hóa chuỗi sản xuất, nâng cao uy tín của nông sản Việt Nam trên thị trường.

Hướng tới nền nông nghiệp bền vững

TS Phan Việt Hà, Phó Viện trưởng phụ trách WASI nhấn mạnh, Tây Nguyên có vai trò rất quan trọng trong nền nông nghiệp Việt Nam. Với diện tích và sản lượng chiếm tỉ trọng lớn, nhiều loại cây trồng chủ lực của quốc gia như cà phê, hồ tiêu, sầu riêng, mắc ca, chanh dây... đang tập trung tại đây. Trong đó, cà phê Tây Nguyên hiện chiếm hơn 90% sản lượng cả nước, trong khi hồ tiêu và sầu riêng chiếm hơn 60%. Điều này cho thấy vị thế đặc biệt của vùng này trên bản đồ nông nghiệp Việt Nam.

Tuy nhiên, TS Phan Việt Hà cũng chỉ ra bên cạnh lợi thế, Tây Nguyên cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng về biến đổi khí hậu, suy thoái tài nguyên đất và nước, dịch hại ngày càng phức tạp. Nếu không kịp thời chuyển đổi sang hướng phát triển bền vững, những lợi thế tự nhiên có thể nhanh chóng bị mất đi.

Các chuyên gia tại hội thảo cũng cho rằng, phát triển nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp an toàn không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là chiến lược lâu dài cho sự phát triển của nông nghiệp Việt Nam. Để hiện thực hóa điều đó, cần sự phối hợp đồng bộ từ chính sách của Nhà nước, đầu tư của doanh nghiệp, sự liên kết chặt chẽ với hợp tác xã và vai trò chủ động của nông dân.

Trong đó, việc xây dựng chuỗi liên kết bền vững giữa nông dân và doanh nghiệp là yếu tố then chốt. Khi có sự gắn kết chặt chẽ, sản phẩm hữu cơ, an toàn mới có thể bảo đảm về số lượng, chất lượng và xây dựng được thương hiệu vững chắc. Song song đó, việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, cập nhật các tiêu chuẩn quốc tế, tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người tiêu dùng cũng là giải pháp quan trọng.

TS Phan Việt Hà nhấn mạnh: “Chúng ta cần nhìn nhận rõ những nguy cơ hiện tại để có hướng phát triển đúng đắn cho nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp an toàn ở Tây Nguyên nói riêng và cả nước nói chung. Rất mong các hiệp hội, người sản xuất cùng chia sẻ kinh nghiệm, mô hình, để từ đó có thể áp dụng phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam”.