Người say sưa trồng nấm hương hữu cơ có hàm lượng protein tương đương thịt bò

Đặc thù tự nhiên cho chất lượng nấm hương tuyệt hảo

Chúng tôi đến thăm trang trại trồng nấm của Công ty TNHH Nấm Linh Hương do anh Hà Mạnh Phong làm Giám đốc. Giữa cái se lạnh ở độ cao hơn 1.700 mét so với mực nước biển, chúng tôi được tận mắt chứng kiến khu vực trang trại hơn 4.000 m2 nằm cheo leo trên một sườn núi ở khu vực đèo Ô Quy Hồ.

Bài liên quan

Biến những sườn đồi cằn cỗi thành nương rau trù phú

Anh Phong mở đầu câu chuyện một cách mộc mạc: “Tôi vốn xuất thân làm nông nghiệp, có chuyên môn, lên Sa Pa đến nay cũng gần 10 năm rồi. Gần một thập kỷ làm việc tại một trung tâm nghiên cứu nông nghiệp ở Sa Pa đã cho tôi sự thấu hiểu sâu sắc về vùng đất này. Ẩn sau sự khắc nghiệt của tự nhiên lại là những lợi thế độc nhất mà không phải nơi nào cũng có được.

Sa Pa có những lợi thế mà tôi cho rằng là duy nhất ở Việt Nam. Đó là nền nhiệt độ trung bình năm thấp, chỉ khoảng 18 - 22 độ C, đặc biệt là sự chênh lệch nhiệt độ ngày đêm rất lớn, có thể lên tới 8 - 10 độ C. Vào mùa hè, ban ngày nhiệt độ 25 độ C nhưng đêm xuống chỉ còn 14 - 15 độ. Chính sự ‘sốc nhiệt’ này tạo ra những vi chất tuyệt vời trong nông sản, từ rau, củ, quả đến cây dược liệu”.

Giữa vô vàn loại nông sản như rau ôn đới, cây ăn quả hay cây dược liệu vốn đã làm nên tên tuổi cho Sa Pa, anh Phong đã lựa chọn nấm hương bởi có sự khác biệt hoàn toàn, không nhiều vùng có thể trồng được trong điều kiện gần với tự nhiên mà cho ra chất lượng cao.

Bài liên quan

'Ốc đảo' rau quả trên đỉnh Ô Quy Hồ

Anh Phong say sưa nói về hai yếu tố then chốt làm nên chất lượng đỉnh cao của nấm hương Sa Pa là giá trị dinh dưỡng và dược tính của nó. “Mẫu nấm hương của chúng tôi khi phân tích cho thấy hàm lượng protein trong nấm khô đạt từ 22 - 25%, tương đương với thịt bò tươi. Nhưng điều làm nên sự khác biệt vượt trội của nấm hương trồng tại Sa Pa chính là dược tính. Hàm lượng Beta-glucan, một hoạt chất có tác dụng hỗ trợ sức đề kháng, bảo vệ hệ tim mạch và đặc biệt là ức chế tế bào tiền ung thư chiếm tới 25 - 30% trong mẫu nấm khô", anh Phong cho biết.

Một lý do quan trọng nữa thúc đẩy anh lựa chọn nấm hương chính là sự phù hợp tuyệt đối với xu hướng nông nghiệp xanh, nông nghiệp hữu cơ. Toàn bộ quy trình, từ lúc nuôi trồng đến khi thu hoạch, bảo quản hoàn toàn không sử dụng bất cứ loại hóa chất nào. 

Xây dựng thương hiệu nấm đặc sản Sa Pa

Bắt tay hiện thực hóa giấc mơ trồng nấm, anh Phong đối mặt với thực tế phũ phàng: Làm nông nghiệp hữu cơ đã khó, trồng nấm hương theo quy trình vi sinh lại càng khó hơn gấp bội. Nó đòi hỏi sự kiểm soát môi trường cực kỳ nghiêm ngặt, khác biệt hoàn toàn với việc trồng rau, củ, quả thông thường.

“Năm đầu tiên (2022), tôi hoàn toàn không thu được một cân nấm nào, thiệt hại hàng trăm triệu. Cả một năm trời chăm bẵm, đổ bao công sức, tiền bạc mà kết quả là con số không tròn trĩnh”, anh Phong trầm ngâm nhớ lại.

Nguyên nhân thất bại như anh tự đánh giá đến từ việc chưa thể kiểm soát tốt các yếu tố vi sinh trong một quy mô lớn. Bởi quy trình làm nấm hương là công nghệ vi sinh, cực kỳ nhạy cảm. Một bịch phôi chỉ cần một lỗ thủng nhỏ như mũi kim chọc vào thôi là vi khuẩn, nấm dại từ không khí xâm nhập vào và làm hỏng cả bịch. Khi làm ở quy mô nhỏ vài trăm bịch thì dễ kiểm soát, nhưng khi lên tới vài vạn bịch trên diện tích hàng nghìn m2, đó là cả một vấn đề.

Chính từ thất bại cay đắng đó, anh đã rút ra những bài học vô giá. Anh hiểu rằng không thể áp dụng máy móc công nghệ một cách tuyệt đối. Nếu kiểm soát toàn bộ các yếu tố bằng máy móc thiết bị, cây nấm sẽ trở thành một sản phẩm nhân tạo. Vì vậy chỉ áp dụng công nghệ để can thiệp những yếu tố cực đoan, ví dụ khi nhiệt độ quá cao hoặc cần tăng cường thông gió. Còn lại, cố gắng để cây nấm phát triển gần với điều kiện tự nhiên nhất có thể.

Sự kiên trì, kiến thức chuyên môn, kinh nghiệm thực tế và cả những bài học từ thất bại đã giúp anh dần làm chủ được quy trình. Bước sang năm 2023, trang trại của anh Phong đã bắt đầu cho ra những lứa nấm hương đầu tiên. Những tai nấm dày mình, tròn trịa, hương thơm đậm đà đặc trưng mọc lên san sát trên các bịch phôi.

Hiện tại, Công ty TNHH Nấm Linh Hương có quy mô sản xuất hơn 4.000 m2 nhà màng và nhà xưởng. Sản phẩm của Công ty hướng tới phân khúc khách hàng trung và cao cấp với hai dòng chính là nấm tươi và nấm sấy khô. Giá bán tại chỗ với nấm tươi dao động từ 100 – 300 nghìn đồng/kg, nấm khô từ 800 - 2 triệu đồng/kg. Dự kiến sản lượng năm 2025 đạt gần 100 tấn nấm tươi, doanh thu ước tính trên 10 tỷ đồng.  Anh Phong cũng cho biết đang tìm hiểu và nghiên cứu để cho ra một số sản phẩm nấm hương chế biến sâu phục vụ nhu cầu thực phẩm ăn ngay cho khách hàng.

Thị trường tiêu thụ sản phẩm của Công ty hiện đang tập trung chủ yếu ở Lào Cai, Phú Thọ, Hà Nội và đã bắt đầu vươn vào TP.HCM. Tuy nhiên, anh Phong cho biết cái khó lớn nhất hiện nay là làm sao để người tiêu dùng nhận diện được sản phẩm chất lượng của mình giữa một "biển nấm hương" nhập khẩu chiếm tới 95 - 98% thị phần.

“Về hình thức, các loại nấm hương không khác nhau nhiều. Chất lượng thì phải ăn mới biết được. Cái khó là làm sao để khách hàng nhận biết được giá trị thật sự của sản phẩm so với hàng cùng loại trên thị trường”, anh Phong trăn trở.

Để giải quyết bài toán này, anh đang từng bước xây dựng thương hiệu bài bản. Công ty đang làm hồ sơ chứng nhận ISO 22000 về an toàn vệ sinh thực phẩm và bước tiếp theo sẽ là chứng nhận hữu cơ.

Không chỉ dừng lại ở việc phát triển công ty của riêng mình, anh Phong dự định sẽ hợp tác với các hộ nông dân tại địa phương. Công ty sẽ sản xuất các bịch phôi nấm đã sẵn sàng ra quả thể, sau đó chuyển giao cho người dân. Bà con chỉ cần đầu tư nhà màng đơn giản, giàn kệ và tưới nước, thu hái. Công ty sẽ bao tiêu sản phẩm hoặc hướng dẫn người dân tự bán ra thị trường. Với mục tiêu xây dựng sản phẩm đặc sản của Sa Pa. Cách làm này giúp người dân tận dụng được đất đai, chuyển đổi các loại cây trồng kém hiệu quả, rủi ro cao sang mô hình an toàn, hữu cơ và cho thu nhập tốt hơn.

Giữ rừng để câu chuyện nông nghiệp bền vững không trở nên xa vời

Từ chính kinh nghiệm và những quan sát của mình, anh Hà Mạnh Phong đã đề xuất với chính quyền địa phương những giải pháp để phát triển nông nghiệp bền vững trên vùng đất này.

Theo anh Phong, để phát triển nông nghiệp xanh, nông nghiệp hữu cơ ở Sa Pa vẫn còn gặp nhiều khó khăn do đặc thù địa hình, đất đai, con người. Cần phải có cách tiếp cận bài bản và đồng bộ, bắt đầu từ những yếu tố nền tảng nhất.

Điều cốt lõi đầu tiên và mang tính sống còn chính là phải giữ và khôi phục những cánh rừng, đặc biệt là rừng thông sa mộc bản địa. Muốn làm nông nghiệp hữu cơ phải có nền tổng thể chính là những cánh rừng. Rừng không chỉ tạo cảnh quan du lịch mà còn là nơi giữ nước, làm sạch nguồn nước – thứ mà nông nghiệp Sa Pa phụ thuộc tới 90% từ nguồn nước tự nhiên. Nếu vẫn còn những đồi trọc, câu chuyện về nông nghiệp xanh và bền vững sẽ trở nên xa vời.

Bước tiếp theo là cần đánh giá lại một cách khoa học, toàn diện về đất và nguồn nước. Bao nhiêu năm nay bà con canh tác theo kinh nghiệm, điều này để lại những tồn dư hóa chất trong đất và làm ô nhiễm nguồn nước. Vì vây cần có  những dự án phân tích, đánh giá cụ thể để biết vùng nào an toàn, vùng nào cần cải tạo trước khi có thể áp dụng quy trình hữu cơ cho từng đối tượng cây trồng.

Khi đã có môi trường trong lành và sự thấu hiểu về thổ nhưỡng, việc quy hoạch lại các vùng sản xuất chuyên canh là vô cùng cần thiết.

“Sa Pa đã có quy hoạch trên bản đồ, nhưng thực tế vẫn là mạnh ai nấy làm. Do đó cần phải hình thành các vùng chuyên canh đủ lớn cho từng loại cây trồng như rau, hoa, cây ăn quả, cây dược liệu. Việc này không chỉ giúp áp dụng quy trình chuẩn hóa, thống nhất mà còn tạo ra những điểm đến hấp dẫn cho du lịch nông nghiệp, gắn sản xuất với dịch vụ một cách hiệu quả.

Bên cạnh đó, làm nông nghiệp hữu cơ đòi hỏi sự đầu tư dài hạn, có kiến thức, công nghệ và sự kiên trì. Tôi khẳng định hộ nông dân đơn lẻ khó có thể làm được. Do đó cần có những cơ chế, chính sách thực sự hấp dẫn để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực này. Doanh nghiệp sẽ là đầu tàu dẫn dắt và tạo ra những mô hình sản xuất có hiệu quả để làm hình mẫu cho các hộ nông dân đi theo”, anh Phong thẳng thắn nói.

Khi đã có sản phẩm tốt, một yếu tố quyết định sự thành công chính là thương hiệu và thị trường. Công ty của anh Phong và các doanh nghiệp mong muốn có sự đồng hành của chính quyền trong việc quảng bá, xây dựng thương hiệu. Bởi sản xuất mới chỉ chiếm 50% công việc, 50% còn lại là thương mại, bán hàng. Sự xuất hiện và bảo chứng của chính quyền thông qua các hoạt động giới thiệu, quảng bá sẽ tạo ra niềm tin và giá trị thương hiệu rất lớn, giúp nông sản Sa Pa vươn xa.