Du khách phấn khích bắt cá sạch trên ruộng bậc thang

Cá thơm ngon tự nhiên, giá 200 nghìn đồng/kg

Mô hình canh tác hữu cơ nuôi cá trong ruộng là tập quán truyền thống của bà con vùng cao Hồ Thầu (huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang cũ). Mục đích ban đầu nhằm đáp ứng nhu cầu tại chỗ, phù hợp với đặc thù vùng cao địa hình hiểm trở, đi lại khó khăn.

Khi du lịch trải nghiệm phát triển, hình thức canh tác này lại thu hút khách du lịch về với bản làng, đặc biệt là khách du lịch nước ngoài.

Vừa rồi, chúng tôi tới thăm mô hình nuôi cá trên ruộng bậc thang của chị Triệu Mùi Viện (xã Hồ Thầu, tỉnh Tuyên Quang) khi chị vừa tháo nước một thửa ruộng để thu hoạch lứa cá thả từ tháng 6/2025, đồng thời để khách du lịch được trải nghiệm bắt cá.

Những vị khách may mắn này là nhóm bạn trẻ đến từ tỉnh Bắc Ninh lần đầu tiên lên Hồ Thầu du lịch trải nghiệm vùng danh thắng ruộng bậc thang nổi tiếng của cực Bắc.

Từ sớm, chị Viện dùng cuốc xẻ một khe nhỏ phía đầu bờ ở mảnh ruộng cao trên cùng để nước ruộng thoát ra. Theo khe này, nước chảy xuống thửa ruộng bậc thang bên dưới, được chắn bằng một chiếc rổ nhựa để cá không bị trôi theo. Sau gần 2 giờ, nước trong ruộng được tháo cạn. Cá nuôi trong ruộng theo dòng chảy tụ lại một chỗ để thuận tiện thu hoạch.

“Những thửa ruộng thả cá được tạo độ dốc nhất định từ khi bắt đầu làm đất chuẩn bị gieo cấy. Phần bờ thửa thường sâu hơn, đồng thời be một bờ đất phụ bên trong tạo thành rãnh nhỏ trong ruộng để giữ nước, khi trời mưa nước trong ruộng lên cao vẫn giữ được cá bên trong, không bị cuốn ra mất. Tuỳ theo diện tích mảnh ruộng to hay nhỏ mà thả số lượng cá giống tương ứng”, chị Viện cho hay.

Khi nước trong ruộng đã cạn, cá dồn về tập trung trong một vũng nước nhỏ. Chị Viện mang hai xô nhựa đã chuẩn bị sẵn ra tận đầu bờ. Khách du lịch có thể đi chân đất hoặc mang ủng để lội xuống ruộng, tự tay bắt những con cá gần đến tuổi thu hoạch.

Chị Chu Thị Duyên - du khách đến từ tỉnh Bắc Ninh rất phấn khích khi được tự tay bắt cá. Chị cho biết đây là lần đầu được trải nghiệm cảm giác này và càng thú vị hơn khi được bắt cá nuôi trong ruộng bậc thang - danh thắng nổi tiếng vùng cực Bắc.

“Em nghe danh ruộng bậc thang Hà Giang từ lâu và mơ ước được đi giữa những khu ruộng bậc thang đẹp nổi tiếng đã xuất hiện truyền hình, trên báo chí…, nhất là ruộng bậc thang mùa lúa chín. Khi lên Hồ Thầu em mới biết bà con còn nuôi cá trong ruộng lúa - điều mà dưới xuôi từ lâu không có. Đó là điều em rất bất ngờ”, chị Duyên nói.

Việc bắt cá trong ruộng bậc thang không quá vất vả như mọi người thường nghĩ bởi trong quá trình canh tác bà con đã chủ đích tạo độ dốc ở mặt ruộng để việc tháo nước thu hoạch cá dễ dàng. Khi thả cá giống, người dân cũng đã kiểm soát số lượng cá và đã dự tính được sẽ thu được bao nhiêu cá trong một thửa ruộng.

Sáng hôm đó nhóm chị Duyên thu hoạch từ mảnh ruộng của gia đình chị Viện tất cả đều là cá chép ta, mỗi con mới đạt kích cỡ chừng 3 ngón tay. Những con cá chép khoẻ mạnh, mình dày, thân thon, vảy vàng óng, con nào con nấy tươi rói được bắt từ ruộng lúa lên, nhảy tanh tách trong xô nhựa. Sau buổi thu hoạch, chị Viện cân lên được 3 kg cá, tương đương 50 - 60 con. Trung bình 1 kg có khoảng 15 con.

“Đây là mình thu hoạch sớm nên cá ruộng vẫn còn nhỏ. Bình thường đợi đến khi thu hoạch lúa (khoảng cuối tháng 9), lúc đó cá sẽ lớn hơn, trung bình 10 con/kg. Tuy nhiên cá nhỏ sẽ thơm hơn, ngon hơn và là cá sạch, nuôi thả tự nhiên 100%”, chị Viện giải thích.

Số cá mà nhóm du khách thu hoạch được nếu đem bán chị Viện sẽ thu được 500 - 600 ngàn đồng, tương đương 200 ngàn đồng/kg. Tuy nhiên, chị Viện cho biết sẽ chế biến và mời du khách thưởng thức miễn phí, như là hình thức “mở hàng” cho Tuần lễ du lịch Mùa vàng ở Hồ Thầu sắp bắt đầu.

Thêm 2,4 triệu đồng/ha từ nuôi cá chép ruộng

Hồ Thầu là xã vùng núi trước đây thuộc huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang cũ. Vụ mùa năm 2025, toàn xã gieo cấy được 708 ha lúa, trong đó diện tích trà sớm 213 ha, trà chính vụ 495 ha, hiện đang giai đoạn sắp thu hoạch

Phó Chủ tịch UBND xã Hồ Thầu Phượng Chàn Nu cho biết, mô hình nuôi cá trong ruộng bậc thang được bà con áp dụng từ lâu, bên cạnh phục vụ du lịch, đây cũng là hình thức canh tác để chủ động đảm bảo lương thực, thực phẩm tại chỗ trong sinh hoạt thường ngày.

Nhiều năm trước, do địa bàn miền núi hiểm trở, đường sá đi lại khó khăn, chợ dân sinh thưa thớt, di chuyển từ thôn bản ra tới chợ trung tâm rất xa nên người dân phải chủ động thực phẩm cho gia đình. Ngoài canh tác lúa một năm chỉ có một vụ duy nhất, mỗi gia đình đều có một ao nhỏ để thả cá, chăn nuôi thêm ngan, vịt để cải thiện bữa ăn.

Nhận thấy nếu chỉ độc canh cây lúa trên ruộng bậc thang, nhất là khi hầu hết các khu ruộng này đều có khả năng giữ nước trong thời gian khá dài (từ 3 - 4 tháng) sẽ rất lãng phí, ngoài ra đặc thù sản xuất nông nghiệp ở vùng cao không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, hóa chất độc hại, canh tác thuận tự nhiên, trong các thửa ruộng cũng đều có cá sống nên bà con người Dao ở Hồ Thầu đã tận dụng thả cá giống trong ruộng. Khi thu hoạch lúa sẽ thu hoạch thêm được cá, từ đó có thêm thực phẩm cho bữa ăn hằng ngày.

Từ thói quen được hình thành một cách tự nhiên, các hộ bảo nhau chủ động thả cá giống vào đầu vụ (thời điểm gieo cấy lúa vào dịp tháng 6 đầu mùa mưa để đảm bảo đủ nước cho cây lúa sinh trưởng), đến tháng 10 lúa được thu hoạch, cũng đủ thời gian cho cá giống trưởng thành. Cá nuôi ruộng ăn sâu bọ, sục bùn, ăn hoa lúa rụng xuống… nên thịt rất chắc, thơm ngon và là cá sạch 100%. Trọng lượng cá tối đa đạt được khi thu hoạch từ 5 - 10 con/kg. Cá chép nuôi ruộng bậc thang có giá bán cao hơn từ 3 - 4 lần so với cá nuôi thả bằng thức ăn công nghiệp.

Khi du lịch ngày càng phát triển, khách du lịch lên vùng cao ngoài ngắm ruộng bậc thang còn được tham gia các hoạt động trải nghiệm, cùng cấy lúa, làm đất, gặt hái, bắt cá ruộng vào mùa lúa chín… với người dân. Những hoạt động này rất hấp dẫn du khách khi lên vùng cao Hồ Thầu, đặc biệt là giới trẻ và du khách quốc tế.

Anh Triệu Tà Sếnh (chủ homestay Eco Village, thôn Tân Phong, xã Hồ Thầu) cho biết: “Tuỳ diện tích mảnh ruộng để thả số lượng cá cho phù hợp. Mảnh ruộng to sẽ thả 50 - 100 con cá giống, mảnh nhỏ chỉ thả 15 - 20 con để chúng có không gian phát triển. Quan trọng nhất ruộng phải có nguồn nước, có khả năng tích nước, giữ nước, lúc nào nước trong ruộng cũng phải xăm xắp từ 15 - 20 cm”.

Vụ mùa năm nay, chị Triệu Mùi Viện, anh Triệu Tà Sếnh canh tác tổng cộng 1,5 ha lúa. Toàn bộ diện tích ruộng của chị Viện, anh Sếnh đều đủ điều kiện để nuôi cá ruộng kết hợp cấy lúa. 1 ha thả khoảng 1.000 con cá giống, cho thu hoạch khoảng 1 - 1,2 tạ cá chép ruộng. Với giá bán 200 ngàn đồng/kg, mỗi ha cho thu nhập tăng thêm từ 2 - 2,4 triệu đồng.

“Cá chép ruộng thu hoạch về nếu chưa ăn hết hay chưa bán hết sẽ được thả lại ao, vì hầu như nhà ai cũng có một ao nhỏ. Cá này sẽ tiếp tục được nuôi làm cá bố mẹ để gột cá giống cho mùa tới. Ngoài ra, nó cũng là thực phẩm để cung cấp cho khách du lịch quanh năm khi họ có nhu cầu”, anh Triệu Tà Sếnh chia sẻ.