Cuộc đấu tranh sinh học ở trang trại rau hữu cơ lớn nhất Hà Nội

Càng làm hữu cơ càng thấy khỏe ra

Bước qua cổng của Hoa Viên (xã Yên Bình, huyện Thạch Thất cũ, TP Hà Nội) tôi có cảm giác như bước vào một khu rừng với đủ loại cây cối xanh mát cùng các loài chim, sóc, ong, thằn lằn… bay, nhảy, trườn, bò tự do. Chị Trương Kim Hoa - chủ trang trại vốn là cán bộ ngân hàng nhưng vì hay ốm yếu nên mới tìm một mảnh đất dưới chân núi Vua Bà thuộc Vườn Quốc gia Ba Vì để làm nông, trước tiên phục vụ cho nhu cầu thực phẩm của gia đình, sau thừa mới bán.

Lạ một điều, từ hồi sản xuất hữu cơ càng làm chị lại càng thấy khỏe ra nên đã bỏ hẳn nghề ngân hàng để chuyên tâm vào công việc của trang trại. Có thời điểm trang trại rộng tới 60 ha nhưng nay thu gọn lại chỉ còn hơn 20 ha, tuy nhiên vẫn là nơi sản xuất rau hữu cơ có diện tích lớn nhất của Hà Nội.

“Làm nông nghiệp hữu cơ hiệu quả kinh tế rất thấp, chỉ được cái là uy tín thương hiệu và tạo công ăn việc làm cho nhiều người. Khi thấy sức lực có hạn, tuổi cũng đã cao, có lúc tôi muốn dừng lại thì nhiều khách hàng biết tin liền gọi điện động viên, nhất là những nhà có người mắc bệnh hiểm nghèo. Bởi thế mà tôi không dừng lại được, nông nghiệp hữu cơ như một cái nghiệp đeo vào mình vậy.  

Tôi thường xuyên gửi mẫu đi xét nghiệm ở những phòng lab quốc tế, mỗi mẫu xét nghiệm cả ngàn chỉ tiêu, mất tới 4,5 triệu đồng, chưa kể xét nghiệm gen lạ nữa. Trong khi đó Hoa Viên có hàng trăm loại rau nên việc xét nghiệm rất tốn kém nhưng tôi vẫn làm bởi thứ nhất là cho chính gia đình mình yên tâm sử dụng sản phẩm, thứ hai là cho các khách hàng đã tin tưởng mình bấy lâu”, chị Hoa tâm sự.

Cũng theo chị, về mặt lý thuyết thì nông nghiệp hữu cơ tốt cho đất, cho sức khỏe của cả người sản xuất lẫn người tiêu dùng. Tuy nhiên ở Việt Nam những sản phẩm hữu cơ trá hình khá nhiều nên sinh ra cạnh tranh không lành mạnh. Bản thân chị chọn quy trình sản xuất hữu cơ theo chuẩn của Mỹ, EU và Nhật Bản, mọi thứ đều rất khắt khe từ giống, phân hữu cơ đến phòng trừ sâu bệnh phải là an toàn. Dù trong sản xuất hữu cơ được phép sử dụng thuốc chế phẩm sinh học nhưng chị lại không dùng bởi có thể tận dụng khả năng tự đấu tranh sinh học giữa những loài có lợi và có hại trong trang trại.

Chế phẩm EM được tưới vào đất hay cho vào phân giun rồi bón cho rau giúp kích hoạt những loại sinh vật có lợi, tốt cho cây, đồng thời khắc chế trứng sâu và sâu. Một loại đấu tranh sinh học nữa là sử dụng những thiên địch chuyên ăn sâu. Gần rừng và canh tác hữu cơ 20 năm nay nên ở Hoa Viên các loài thiên địch của sâu rất phong phú như chim sâu, bọ ngựa, thằn lằn, ong ký sinh… Trước đây, khi ngành bảo vệ thực vật có chương trình cấy ong ký sinh của Malaysia vào trang trại, họ đã phát hiện ra loại ong ký sinh bản địa của Việt Nam thậm chí còn khỏe hơn ong ngoại.

Ong ký sinh thường đẻ trứng vào ấu trùng của những loài gây hại cho cây, đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát dịch hại, đồng thời bảo vệ môi trường. Cũng bởi vậy mà chị Hoa không sử dụng thuốc sinh học bởi sợ diệt hết sạch sâu sẽ không còn ấu trùng cho ong ký sinh đẻ trứng, không còn chuỗi thức ăn cho các loại chim, kỳ nhông, thạch sùng, bọ ngựa… Chị cấm công nhân bắt cóc, bắt nhái mà phải bảo tồn để chúng trở thành thiên địch diệt sâu và châu chấu. Các nhà màng, nhà lưới trong trang trại cũng được thiết kế theo lối mở để các thiên địch có thể vào bắt sâu bọ một cách dễ dàng.

“Đấu tranh sinh học rất tốt nhưng những năm đầu sẽ không mấy hiệu quả mà phải sau khoảng 5 năm, khi mình nuôi được hệ sinh thái thuận lợi, nhất là xung quanh trang trại có Vườn Quốc gia Ba Vì. Nếu xung quanh người dân toàn sử dụng thuốc hóa học thì rất khó bởi thiên địch sẽ không có thức ăn, có chỗ trú ngụ, thậm chí bị ngộ độc mà chết. Mùa này ở trang trại của tôi có bới sâu cũng không thấy mà chỉ thỉnh thoảng có rệp, lúc đó dùng tro bếp rắc lên hoặc cạo nhớt cây lô hội hòa ra mà phun”, chị Hoa giải thích.

Vòng tuần hoàn khép kín

Ở Hoa Viên thường xuyên trồng luân canh các loại rau khác họ nhau để phòng chống sâu bệnh. Bọ nhảy - loài rất khó trị sau một thời gian quan sát thấy chúng rất kị với xà lách và dền đỏ nên chị Hoa thường luân canh những loại rau này với rau cải để đuổi chúng đi, khi phát hiện bọ nhảy thì nghiền xà lách trộn với lô hội để phun hoặc dùng bẫy dính có màu vàng rực rỡ để thu hút.

Chị thú thực với tôi rằng trong nông nghiệp hữu cơ, công nhổ cỏ là tốn kém nhất, chiếm đến 80% chi phí. Đất càng tốt thì cỏ lại càng nhiều, nhất là cỏ gấu và cỏ me. Với cỏ thì chỉ có cách nhổ bằng tay chứ chị không dám dùng thuốc dù được quảng cáo là có nguồn gốc sinh học đi chăng nữa vì sợ hỏng mất hệ sinh thái vốn cân bằng bấy lâu.

Hàng năm trang trại bố trí cố định 25% diện tích trồng đậu tương, vừa để cải tạo đất vừa lấy thân cây già về ủ làm thức ăn cho giun quế, tạo thành phân giun. Ở Hoa Viên có một vòng tuần hoàn khép kín là nuôi giun quế lấy phân trồng rau, trồng thảo dược rồi chính những phụ phẩm từ rau, thảo dược lại trở thành thức ăn của giun quế. Chất thải của giun quế đặc biệt phù hợp để bón cho các loại rau rừng như rau sắng, bò khai, mỏ, sau sau, dền chua…

Ngoài tàn dư thực vật, thức ăn chính của giun quế vẫn phải là phân chuồng nhưng chị giải thích phân lợn bây giờ khác hẳn với ngày xưa vì chúng không còn ăn bèo, thân chuối hay cám gạo nữa mà chỉ cám công nghiệp và bị tiêm thuốc kháng sinh nên phân có nhiều dư lượng không tốt. Bởi thế chị mua phân trâu, bò nuôi thả rông trên núi về ủ với chế phẩm EM, men vi sinh trong 2 - 3 tháng để diệt khuẩn rồi mới cho giun quế ăn. Khi thu hoạch phân giun chị lại để 2 - 3 tháng cho hoai mục, đưa các chế phẩm sinh học vào xử lý rồi mới đem bón cho rau. 

Hiện sản lượng rau với thương hiệu “Rau hữu cơ Đại Ngàn” của Hoa Viên không đủ cung cấp cho các siêu thị, chuỗi cửa hàng trên địa bàn Hà Nội nên chị Hoa sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm cho bất kỳ ai có cùng đam mê với mình. Với chị, nông nghiệp hữu cơ không chỉ đơn giản là kế sinh nhai mà còn là tương lai của nòi giống Việt, là con đường tạo phúc cho đời.