Ca cao miền Tây chuyển sang hướng hữu cơ

Sau giai đoạn thoái trào do giá giảm sâu và ảnh hưởng của hạn mặn, cây ca cao ở ĐBSCL, đặc biệt tại tỉnh Vĩnh Long đang dần được khôi phục. Sự trở lại lần này gắn liền với làn sóng trồng mới, đó là sự đồng hành của doanh nghiệp cùng những cơ hội thị trường thế giới khi giá ca cao liên tục lập đỉnh.

Thăng trầm của cây ca cao

Cách đây hơn một thập kỷ, ca cao từng được xem là một trong những cây trồng đầy triển vọng của tỉnh Bến Tre trước đây (nay là tỉnh Vĩnh Long) với diện tích lên tới trên 10.000 ha (năm 2013). Phần lớn diện tích ca cao được trồng xen trong các vườn dừa, một mô hình “hai tầng, ba lợi ích”, vừa che mát, giữ ẩm cho dừa, vừa tận dụng đất trống, mang lại nguồn thu bổ sung cho nông hộ.

Tuy nhiên, từ sau năm 2013, giá ca cao thế giới liên tục giảm, kéo theo giá thu mua trong nước xuống thấp. Không ít nông dân đành chặt bỏ ca cao để chuyển sang trồng các loại cây ăn trái có giá trị kinh tế cao hơn như chôm chôm, sầu riêng, bưởi da xanh. Đặc biệt, đợt hạn mặn khốc liệt năm 2015 – 2016 đã giáng thêm đòn nặng khiến diện tích ca cao tại Bến Tre (cũ) giảm nhanh, chỉ còn chưa đến 1.000 ha.

Đến nay, khu vực Bến Tre (cũ) chỉ còn khoảng 238 ha (tập trung nhiều tại huyện Châu Thành và Chợ Lách trước đây). Tuy con số này khiêm tốn so với thời kỳ hoàng kim, nhưng một tín hiệu đáng mừng là phong trào trồng mới đã khởi động trở lại trong vài năm gần đây. Cụ thể, năm 2021 trồng mới 42,5 ha (7.540 cây); năm 2022 trồng mới 22,5 ha (4.550 cây); năm 2023 bứt phá mạnh với 70 ha (23.790 cây) và năm 2024 tiếp tục mở rộng thêm 20 ha (4.000 cây).

Các dòng ca cao chủ lực hiện nay gồm TD3, TD5, TD8, TD9, năng suất bình quân 4 - 5 kg hạt khô/cây/năm đối với cây trên 6 năm tuổi. Không chỉ Bến Tre, diện tích ca cao ở tỉnh Vĩnh Long và Trà Vinh (cũ) cũng đang tăng dần. Hiện toàn tỉnh Vĩnh Long (mới) có tổng cộng khoảng 458 ha.

Doanh nghiệp đồng hành cùng nông dân

Sự hồi sinh của cây ca cao tại Vĩnh Long không thể không nhắc đến vai trò của các doanh nghiệp. Công ty TNHH Socola Marou là một trong những đơn vị tiên phong xây dựng mô hình liên kết bền chặt với nông dân. Công ty áp dụng chính sách hỗ trợ giống rất đặc biệt, nông dân chỉ phải trả 50% giá cây giống ban đầu. Sau một năm, nếu tỷ lệ sống đạt trên 90% và cây phát triển tốt, Công ty sẽ hỗ trợ tiếp 50% còn lại. Đây không chỉ là hỗ trợ về vốn mà còn là “cam kết niềm tin” giúp bà con yên tâm gắn bó lâu dài.

Trung bình mỗi năm Marou thu mua khoảng 19 - 20 tấn hạt ca cao khô lên men đạt chuẩn, chiếm khoảng 11% sản lượng toàn tỉnh. Giá thu mua tối thiểu được giữ ở mức 100.000 đồng/kg - con số đảm bảo lợi nhuận cho người trồng khi so sánh với nhiều cây ăn trái khác.

Bên cạnh Marou, Công ty TNHH Puratos Grand-Place Việt Nam cũng là “bà đỡ” quan trọng. Puratos hiện thu mua hơn 55% sản lượng ca cao toàn tỉnh, không chỉ ở dạng hạt khô mà cả hạt tươi, phân loại theo chuẩn A, B của Việt Nam. Đặc biệt, Công ty đã đầu tư nhà máy sơ chế và dây chuyền rang xay ngay tại Khu công nghiệp Giao Long (Châu Thành), tạo đầu ra ổn định và giảm khâu trung gian.

Công ty ACOM Việt Nam chiếm khoảng 30% thị phần thu mua, tập trung vào hạt khô tại các điểm sơ chế. Ngoài ra, một số doanh nghiệp nhỏ như Doanh nghiệp tư nhân Lâm Tùng cũng tham gia tích cực vào thị trường, vừa thu mua hạt khô, vừa rang, bóc vỏ hạt theo đơn đặt hàng, thậm chí cung ứng sản phẩm cho khách hàng Nhật Bản.

Sự đa dạng doanh nghiệp tham gia đang hình thành một thị trường ca cao năng động, trong đó có sự phân khúc rõ ràng từ hạt nguyên liệu đại trà đến hạt lên men đạt chuẩn cao cấp.

Để tạo nền tảng phát triển bền vững, Trung tâm Khuyến nông tỉnh Vĩnh Long đã triển khai kế hoạch xây dựng chuỗi giá trị ca cao chất lượng cao. Trọng tâm của kế hoạch là hình thành và hoàn chỉnh 2 tổ sản xuất liên kết trực tiếp với Công ty Marou, đồng thời tăng cường tập huấn, tư vấn kỹ thuật chăm sóc, nhất là đối với các vườn mới trồng.

Các chuyên gia nhận định, trong bối cảnh giá ca cao thế giới tăng mạnh từ năm 2023 đến nay, đây chính là “thời điểm vàng” để khôi phục và mở rộng diện tích ca cao tại ĐBSCL. Tuy nhiên, thành công chỉ đến khi có sự kiên trì, đồng hành của doanh nghiệp và sự hỗ trợ kỹ thuật từ ngành nông nghiệp. Nếu tổ chức sản xuất theo chuỗi, đảm bảo chất lượng đồng đều, cây ca cao hoàn toàn có thể trở thành cây trồng chiến lược bên cạnh dừa, bưởi, sầu riêng.

Xuất khẩu mạnh, nhà vườn lãi cao

Không chỉ có sự tham gia của doanh nghiệp, thực tế sản xuất tại vườn đã chứng minh hiệu quả của ca cao. Khoảng một năm trở lại đây, giá trái ca cao tăng liên tục do nhu cầu xuất khẩu lớn. Tại ĐBSCL, giá trái tươi hiện đạt 15 - 17 nghìn đồng/kg, trong khi hạt ca cao khô lên tới hơn 230 nghìn đồng/kg, gấp 2 - 3 lần so với hai năm trước.

Ông Nguyễn Văn Chính, nhà vườn ở xã Phú Túc, Vĩnh Long cho biết: “Cây này trồng rất đạt, dễ chăm sóc. Với năng suất và giá như hiện nay, ca cao vượt hẳn nhãn, chôm chôm. Tôi dành hết diện tích để trồng ca cao, khỏe mà hiệu quả lắm”. Trên diện tích 1 ha, chỉ hơn 50% cây đang cho thu hoạch, ông Chính vẫn thu về gần 200 triệu đồng/năm.

Ông Võ Văn Bân ở xã Phú Túc đã gắn bó với cây ca cao hơn 20 năm. Hiện gia đình ông duy trì 1,5 ha ca cao trồng xen trong vườn dừa theo hướng hữu cơ. Mỗi năm ông thu hoạch trên 20 tấn trái, mang lại nguồn thu trên 300 triệu đồng. Không chỉ bán sản phẩm từ vườn, ông còn thu mua trái ca cao tươi từ các hộ lân cận, sơ chế rồi cung cấp cho Công ty Marou xuất khẩu.

Ông Bân chia sẻ: “Ca cao ít sâu bệnh, nhẹ công chăm sóc, trồng rồi để đó vẫn có trái. Đầu ra ổn định, công ty đến tận nơi thu mua. Tôi thấy nó còn hiệu quả hơn cả sầu riêng”.

Nhờ giá cao, chi phí thấp, dễ trồng, nhiều nông dân đang mạnh dạn mở rộng diện tích, áp dụng mô hình trồng xen hoặc chuyên canh. Đặc biệt, dưới sự hướng dẫn của ngành nông nghiệp và doanh nghiệp thu mua, các mô hình trồng ca cao hữu cơ, an toàn sinh học ngày càng được áp dụng rộng rãi.

Hiện các địa phương phát triển mạnh trồng mới ca cao là Vĩnh Long, Đồng Tháp, Cần Thơ. Riêng Vĩnh Long đã có hàng trăm ha ca cao trồng mới. Tuy nhiên do diện tích cho thu hoạch còn thấp, tình trạng “cầu vượt cung” đang diễn ra.

Theo bà Đoàn Thị Tuyết Nhung, Phó Giám đốc Công ty TNHH Cacao Mekong (Vĩnh Long), nhu cầu nguyên liệu ca cao sạch trên thế giới đang rất lớn, trong khi nguồn cung hạn chế. “Giá ca cao liên tục tăng, hiện đã gấp đôi, gấp ba so với trước, nông dân rất phấn khởi. Khách hàng quốc tế đặc biệt thích ca cao của Việt Nam, vì vậy cơ hội xuất khẩu rất lớn”, bà Nhung cho hay.